xxxx xxxx

Panamax
Auteurs: Gil d'Orey, Nuno Bizarro Sentieiro, Paolo Soledade
Uitgever: Heidelberger Spieleverlag/Mesaboardgames
Jaar: 2014

recensie door
x
Het Panamakanaal werd opengesteld in 1914. Dankzij dit kanaal hoefden schepen die tussen de Atlantische en Grote Oceaan wilden reizen niet meer de verraderlijke Kaap Hoorn-route onder Zuid-Amerika door te nemen. De schepen zijn door de jaren heen alleen maar groter geworden, en lang niet alle schepen passen door het kanaal. De schepen die nog net de juiste grootte hebben om door het kanaal te kunnen varen worden Panamax genoemd.
x
In Panamax heeft iedere speler de controle over een scheepvaartbedrijf met wat startkapitaal en enkele vrachtschepen, en daarnaast begin iedereen met één aandeel in zijn eigen bedrijf en wat privévermogen. Net zoals bij 18xx-spellen blijven het geld van het bedrijf en het privévermogen strikt gescheiden. Op het speelbord neemt uiteraard het Panamakanaal een prominente plaats in: twee ingangen (aan de ene zijde voor schepen uit China en de Amerikaanse westkust, aan de andere zijde voor Europese en oostkust-schepen), een aantal sluizen en twee meren. Bij beide ingangen liggen al enkele schepen op hun vracht te wachten.
x
x

Aan het begin van elke ronde wordt door middel van het gooien van dobbelstenen bepaald welke acties er beschikbaar zijn. Vervolgens kiest elke speler in spelersvolgorde een dobbelsteen en voert de overeenkomstige actie uit, tot elke speler vier acties heeft gedaan. Er zijn in feite drie soorten acties: schepen bewegen (dit kan door een dobbelsteen te kiezen met waarde 1 tot en met 3), schepen beladen (waarde 4 tot en met 6), of de zogenaamde directeursactie, die alleen met een beperkt aantal dobbelstenen te doen is; deze stelt je in staat met privévermogen een aandeel in een bedrijf (van jezelf of van een medespeler) te kopen of de koers van je eigen aandeel met twee te verhogen.
x
x
Bij het laden van schepen pakt de speler de vrachtkaart die naast de gekozen dobbelsteen ligt. Deze toont een vlag en 1 tot 3 containers met daarop een waarde variërend van 1 tot 6. Deze bedekt de speler met dobbelstenen in de eigen kleur met de overeenkomende waarde. Vervolgens mag hij een aantal dobbelstenen op wachtende schepen laden, maar dit moet wel in de overeenkomstige zone gebeuren: als er dobbelstenen vanaf een kaart met de Europese vlag worden geladen moeten deze ook op een schip in de Europese zone terechtkomen. Een erg interessante regel daarbij is dat in één actie op elk schip maar één dobbelsteen geladen mag worden. Ineens je eigen grote schip volladen is er dus niet bij! Vaak zal je ook je lading op schepen van anderen en/of een van de neutrale schepen moeten laden. Soms toont de vrachtkaart bij een bepaalde container het spoorsymbool: de betreffende dobbelsteen wordt dan niet op een schip maar op de trein geladen.
Elke keer dat iemand een vrachtkaart die voor zich ligt volledig leeg weet te spelen mag hij een overeenkomstige vlaggenmarker pakken. Deze worden op het eigen bedrijfsbord bewaard en kunnen leuke voordeeltjes vrijgeven, zoals gratis beweging of de mogelijkheid een aandeel te kopen. Overigens kan de speler bij het pakken van een vrachtkaart er ook voor kiezen deze om te draaien. De achterzijde toont doorgaans minder containers en geen vlag. Dit maakt het makkelijker de dobbelstenen te laden (de beperking van de laadzone is er dan immers niet) maar levert dus ook geen vlaggenmarker op bij het succesvol laden.
xx
x
Bij een bewegingsactie mag de speler, afhankelijk van de gekozen dobbelsteen, 1 tot 3 sluisbewegingen en 1 tot 3 waterbewegingen uitvoeren. Deze mogen naar believen over schepen naar keuze verdeeld worden, ook schepen van anderen. Hiermee kunnen ook wachtende schepen het kanaal invaren (als ze tenminste voldoende beladen zijn). De beweging is een alleraardigst mechanisme: een groot deel van het kanaal bestaat uit sluizen en deze hebben een maximumcapaciteit van 4, dus er mag of één schip in met grootte 4, of een van 3 en een van 1, enzovoort. Op het moment dat meerdere schepen zich samen in een sluis bevinden vormen ze automatisch een groep, en kunnen dan alleen nog maar als groep bewogen worden tot ze in een meer terechtkomen of het kanaal verlaten. Ook is het zo dat als een schip of groep schepen een sluis in wil bewegen waar ze niet meer bij past, ze automatisch de daar aanwezige schepen vooruit ‘duwen’. Hierdoor kunnen dus door een kettingreactie met 1 bewegingspunt een grote hoeveelheid schepen bewogen worden! Er zijn ook militaire schepen die niet beladen maar wel bewogen kunnen worden, dit levert de speler zoveel privévermogen op als het aantal overeenkomstige vlaggenmarkers dat hij bezit. Op het moment dat een beladen schip het kanaal aan de andere zijde weer uitvaart is het tijd voor de beloning: de dobbelstenen op het schip betalen hun waarde uit aan het scheepsbedrijf van de betreffende kleur, en daarnaast krijgt de eigenaar van het schip (dit hoeft dus niet dezelfde persoon te zijn als de eigenaar van de lading) een voordeelkaart of wat privévermogen erbij. De voordeelkaarten geven extra bewegingspunten, korting op de vrachtkosten aan het eind van de ronde of een mogelijke bonus aan het eind van het spel.
x
Na de actiefase zijn er nog wat administratieve handelingen aan het eind van de ronde. Eerst wordt de nieuwe speelvolgorde bepaald aan de hand van de hoeveelheid lading op de trein, en mag elke speler die minstens een dobbelsteen op de trein heeft geladen een vlaggenmarker pakken.
x
Dan moeten de vrachtkosten worden betaald: afhankelijk van waar de dobbelstenen zich bevinden moet elk bedrijf per dobbelsteen tussen de nul en vijf geld ophoesten. Heeft het bedrijf niet voldoende geld, dan moet de speler dit bijpassen uit zijn privévermogen, en als ook dat niet afdoende is moet hij een lening nemen, die hij aan het eind van het spel met flinke rente weer moet afbetalen.
x
x
Vervolgens moet elk bedrijf indien mogelijk dividend uitkeren, waarbij de hoogte van het dividend afhankelijk is van de koers van het aandeel. Hoe hoger de koers, hoe hoger het dividend per aandeel. Het dividend wordt toegevoegd aan het privévermogen van de aandeelhouder. Van bedrijven die niet genoeg over hebben om alle aandeelhouders uit te keren duikelt de koers met twee omlaag. De eigenaar van het bedrijf met de hoogste koers, en dat wel dividend heeft uitgekeerd deze ronde, krijgt de directeurspremie (extra punten aan het einde van het spel), en dan kan de nieuwe ronde van start.
x
Na drie ronden is het spel ten einde. Het geld in de bedrijven telt niet mee voor de overwinning! Het privévermogen, aangevuld met de waarde van de aandelen in bezit, en eventuele bonussen van kaarten en directeurspremies bepaalt wie zich de winnaar mag noemen.
x
x
x
Panamax heeft geen bijzonder aanlokkelijke uitstraling. Een berg dobbelstenen die niet gegooid worden maar op schepen blijven liggen die langzaam voortbewegen, het ‘vlooienspel’-geld, het ziet er allemaal ondanks de grote afgebeelde waterpartij nogal droog uit. En dat gevoel heb je soms ook bij het spelen. Dobbelstenen op de vrachtkaart zetten, vanaf daar het schip op, vervolgens het schip door het hele kanaal loodsen: je moet wel veel stappen doorlopen voordat eindelijk de beloning komt.
x
x
Waar Panamax echter in straalt is de grote interactie tussen de spelers die het biedt. Dit is met name goed te zien bij het laden en bewegen van de schepen. Ook al zou je je eigen schip kunnen volladen met drie eigen dobbelstenen, veel succes om dat schip alleen door het kanaal te krijgen! Als we een schip hebben van speler A met daarop dobbelstenen van speler B en C, dan hebben ze allen een belang erbij die schip voort te bewegen. “En als ik jou nou met me meeneem de sluis in, dan kun(/moet) je mij weer meenemen als jij gaat bewegen!” Het is heel leuk om met allerlei lokkertjes je medespelers over te halen dingen te doen die (ook) in jouw belang zijn.
Ook de mogelijkheid tot het kopen van elkaars aandelen geeft allerlei leuke overwegingen. Met aandelen in de zwarte maatschappij ben je er misschien toch wel bij gebaat ervoor te zorgen dat die zwarte dobbelstenen hun doel bereiken. Maar wil ik dat zwart dividend uitkeert, waardoor mijn privévermogen wordt aangevuld? Of niet, zodat de koers daalt en ik er met de directeurspremie vandoor kan? Maar dan zijn mijn zwarte aandelen ook weer minder waard…! Die vele lagen van interactie en overweging maken het soms wat stroeve spelverloop ruimschoots goed.
x
x
Juist omdat de kracht van Panamax in de interactie tussen de spelers ligt, is het optimale spelersaantal ook absoluut de volle bezetting van vier. Het spel duurt hierdoor wel langer, want meer spelers is meer acties, maar de rijkere speelervaring maakt het die investering zeker waard.
© 2015 Ugur Donmez

Panamax, Gil d'Orey, Nuno Bizarro Sentieiro, Paolo Soledade, Heidelberger Spieleverlag, Mesaboardgames, 2014 - 2 tot 4 spelers vanaf 12 jaar, 100 minuten
Lang, taai, onnodig complex en verwarrend. Het spelgevoel is ver te zoeken.
x
x
x