xxxx xxxx

Panamax
Auteur: Reiner Stockhausen
Uitgever: dlp games
Jaar: 2014

recensie door
x
Over het thema kunnen we kort zijn, dat zijn de regels ook: in middeleeuws Frankrijk proberen we gewoonweg in alles het allerbeste te zijn. Dat levert geld op, en goederen, en natuurlijk overwinningspunten, want zo ging dat in die tijd.
x
Iedere speler krijgt een spelersbord, een zakje, en vier trouwe volgelingen in de vorm van een boer, een schipper, een handwerksman en een handelaar. Van deze vier karakters kunnen de spelers er later in het spel nog veel meer krijgen, en daarnaast zijn er ook nog ridders, geleerden en monniken. Aan het begin van elke ronde trekken de spelers karakterfiches uit hun zak, en wel zo veel als hun ontwikkeling toelaat (4 tot 8). De getrokken fiches mogen vervolgens worden ingezet op hun eigen spelersbord. Daar zijn tien locaties afgebeeld, die allemaal geactiveerd kunnen worden door er twee of drie karakterfiches in te zetten. Alle spelers zetten gelijktijdig hun fiches in, maar de locaties worden vervolgens in spelersvolgorde geactiveerd. Wie aan de beurt is kiest zelf welke van zijn ‘opgevulde’ locaties hij wil activeren.
x
x

Wie bijvoorbeeld een boer, een schipper en een handelaar heeft ingezet bij de Burcht, mag een ridder uit de voorraad pakken, en een stap vooruit doen op het bijbehorende spoor. Voortaan mag hij iedere beurt 5 fiches uit de zak trekken in plaats van vier. Tot slot doet hij de ingezette boer, schipper en handelaar, plus zijn nieuwe ridder, terug in zijn zakje. De volgende speler is dan aan de beurt om een locatie te activeren. Dit gaat net zo lang door totdat alle locaties waarbij voldoende karakterfiches lagen zijn afgehandeld. Het is toegestaan om slechts een deel van de benodigde karakterfiches bij een locatie te leggen; de locatie kan deze beurt nog niet geactiveerd worden, maar de fiches liggen dan alvast klaar voor een volgende ronde.
x
x
Verreweg de meeste locaties op het spelersbord hebben als effect dat de speler een nieuw karakterfiche mag pakken, om zo zijn verzameling volgelingen uit te breiden en tevens te profiteren van de voordelen die het bijbehorende ontwikkelingsspoor hem bieden. Zo mag je bij het pakken van een handwerksman tevens een techniek-fiche pakken; dit fiche leg je op een veld naar keuze, wat voortaan niet meer met een karakterfiche belegd hoeft te worden. Zo wordt het dus nog makkelijker om de bijbehorende locatie te activeren, omdat er minder karakterfiches voor nodig zijn. Ook is het hierdoor mogelijk om een focus aan te brengen in je ontwikkeling: wie alle velden waar een boer nodig is belegt met techniekfiches, heeft vrijwel geen boeren nodig in het spel. Omdat er maar liefst zeven verschillende karakters zijn is het prettig als je naar eentje daarvan alvast geen omkijken meer hebt. Monniken, die als jokers fungeren, kunnen ook gebruikt worden om ditzelfde effect te bereiken. Ontwikkelen op het spoor van de handelaar is ook niet te versmaden: de speler mag dan uit een grote stapel een gebouw uitzoeken om naast zijn spelersbord te leggen; dat gebouw mag hij vanaf dat moment activeren door er karakterfiches op te leggen, precies zoals de locaties op zijn spelersbord. Deze gebouwen bieden allemaal leuke extra’s, of manieren om hetzelfde op een goedkopere manier te doen.
x
x
Naast het krijgen van nieuwe karakters zijn er op het spelersbord nog drie locaties die te maken hebben met de reizende handelsman. Op het centrale speelbord staat een kaart van Frankrijk afgebeeld, met een netwerk van wegen en kanalen. Iedere speler heeft een reizende handelsman die in Orléans begint. Door de locatie ‘schip’ te activeren beweegt deze handelsman langs een kanaal naar de volgende stad, en met de locatie ‘wagen’ over een weg. Onderweg liggen goederenfiches verspreid, die de handelsman mag oprapen; die zijn aan het eind van het spel punten waard. Met de locatie ‘handelshuis’ kan de speler een handelshuis bouwen in de stad waar zijn reizende handelsman op dat moment staat. Hier komen ook de andere spelers om de hoek kijken: in iedere stad mag maximaal 1 handelshuis staan! Ook de handelshuizen leveren aan het eind van het spel punten op.
xx
x
Dan is er nog het scriptorium. Wie daar een ridder en een geleerde heeft ingezet, mag een stap vooruit op het kennis-spoor onderaan het centrale bord. Als bepaalde checkpoints op dit spoor gepasseerd worden krijgt een speler geld, en aan het eind van het spel zijn er ook weer punten te verdienen.

Tot slot het Raadhuis. Hier mag een speler een of twee fiches naar keuze inzetten, die hij eigenlijk kwijt wil. Die karakters vloeien af naar het aparte bord met acht Goede Werken. Het inzetten van een karakter op zo’n goede doelen-project levert meteen geld of kennis op, en wie een project weet te voltooien door het laatste karakter in te zetten verdient daarnaast een burgerfiche. Ook dit levert aan het eind van het spel weer punten op.
x
x
Het spel duurt 18 ronden. Dit is gemakkelijk bij te houden, omdat iedere ronde begint met het opendraaien van een nieuwe gebeurtenistegel. Spelers nemen hier kennis van, en trekken vervolgens fiches uit hun zakje en voeren hun beurten uit. Daarna wordt de gebeurtenis uitgevoerd. Spelers kunnen zich er dus tijdens de ronde op voorbereiden. De gebeurtenis kan prettig zijn: een geld ontvangen per gebouwd handelshuis, of neutraal van aard: deze ronde geen monniken bijpakken, of ronduit onprettig: belasting betalen over de verzamelde goederenfiches. Het dieptepunt is wel het historisch zeer accurate uitbreken van de pest, wat in 18 ronden maar liefst drie maal gebeurt. De spelers trekken dan een fiche uit de zak dat vervolgens aan de pest bezwijkt. Alleen de eigen start-karakters zijn immuun. Op zo’n moment is het dus zaak om te zorgen dat zo veel mogelijk fiches, of in ieder geval de meest noodzakelijke, op niet-geactiveerde locaties van het spelersbord blijven liggen, en er voornamelijk eigen start-fiches en nutteloos overschot in de zak zitten.

Aan het eind van het spel worden de punten geteld. Geld is punten (het heeft verder geen enkele functie in het spel!), en de goederenfiches zijn 1-5 punten. Vervolgens tellen de spelers hun handelshuizen op het bord en hun verkregen burger-fiches bij elkaar op, en vermenigvuldigen dit met het ontwikkelingsniveau dat ze op het kennis-spoor hebben weten te bereiken (1-6). Dit alles bij elkaar opgeteld is de eindscore!
x
x
x
x
Orléans staat als een huis. Het basisprincipe van fiches uit de zak trekken en daarmee locaties activeren om je kansen te verbeteren is eenvoudig. De gebalanceerde manier waarop dit principe is uitgewerkt geeft het spel zijn rijkdom. Allereerst is er goed nagedacht over de ontwikkelsporen die bij de karakterfiches horen. De goederen die te verdienen zijn bij de boer, en het geld bij de schipper, zijn niet bijster interessant. De techniek-fiches van de handwerker en de extra gebouwen van de handelaar zijn al leuker, maar niet onmisbaar. Maar de ridder, die ervoor zorgt dat de spelers in plaats van slechts 4 fiches wel tot 8 fiches uit de zak mogen trekken, waardoor ze twee keer zo veel kunnen doen in een beurt, is onontbeerlijk. En ook de geleerde, die zorgt voor ontwikkeling op het kennis-spoor, kun je eigenlijk niet links laten liggen.
x
x
Alle spelers zullen zich op de twee laatstgenoemde sporen ontwikkelen, en dus ook de bijbehorende karakterfiches pakken. Maar wie deze fiches voor zijn locaties niet nodig heeft, die zit er maar mee! Dat zorgt voor vervuiling in de zak, en een kleinere kans op het trekken van fiches die wel gewenst zijn! Maar gelukkig is daar het Goede Werken bordje, waar we deze heerschappen permanent nuttig aan de slag kunnen zetten. En dan kunnen we er ook nog burger-fiches mee verdienen! Deze fiches zijn belangrijk voor de eindscore, maar ze leveren evenveel op als de handelshuizen op de kaart. Spelers die op zo’n manier ontwikkeld hebben dat ze geen volgelingen (over) hebben om aan het goede doel op te offeren, kunnen in plaats daarvan hun tijd en acties besteden aan het reizen en bouwen van handelshuizen. Met als bijkomend voordeel dat er onderweg door het Franse platteland allerhande puntengevende goederen te vinden zijn. Op deze manier wordt de speler niet door het spel in een keurslijf gedwongen.
x
x
Er zijn vele wegen die naar de overwinning kunnen leiden, en een altijd-winnende strategie heeft zich tot op heden nog niet aangediend. Daardoor nodigt Orléans uit tot steeds weer opnieuw spelen: kan ik het op deze manier ook winnen, of op die manier wel winnen? Wat een lovende woorden; heeft Orléans dan helemaal geen nadelen? Nou, vooruit: na het trekken van de fiches gaan alle spelers gelijktijdig op hun bordje zitten puzzelen hoe ze deze verdelen over de locaties. Vooral later in het spel, als de fiches talrijker en de keuzes moeilijker worden kan het dan wat gaan lijken op ‘multi-player solitaire’. Het is dan wel prettig als alle spelers ongeveer even snelle denkers zijn, om te voorkomen dat de snellere spelers een hele tijd niks te doen hebben.

© 2015 Barbara van Vugt

Orléans, Reiner Stockhausen, dlp games, 2014 - 2 to 4 players, 10 years and up, 60 minutes
x
x
x